Trong bối cảnh thị trường tài chính Việt Nam ngày càng phát triển năng động, chứng khoán phái sinh đã nổi lên như một công cụ tài chính đầy tiềm năng, thu hút sự quan tâm của đông đảo nhà đầu tư. Không chỉ mang lại cơ hội kiếm lời hấp dẫn, công cụ này còn đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý rủi ro danh mục. Để khai thác hiệu quả, việc nắm vững các khái niệm cơ bản, cách thức hoạt động cũng như những lợi ích và rủi ro tiềm ẩn là điều vô cùng cần thiết.
Chứng khoán Phái sinh là gì? Khái niệm và Đặc điểm Nổi bật
Theo Luật Chứng khoán 2019 của Việt Nam, chứng khoán phái sinh được định nghĩa là một công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng quyền chọn, hợp đồng kỳ hạn, hoặc hợp đồng tương lai, xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia. Mục tiêu là thanh toán tiền hoặc chuyển giao một số lượng tài sản cơ sở nhất định với mức giá được xác định tại thời điểm hiện tại hoặc trong tương lai. Đây là một khái niệm cốt lõi mà mọi nhà đầu tư cần nắm rõ trước khi tham gia.
Ở thị trường quốc tế, các công cụ tài chính phái sinh còn được biết đến rộng rãi dưới tên gọi Chứng khoán CFD (Contract for Difference). Các quyền lợi và nghĩa vụ của các bên tham gia giao dịch sẽ được áp dụng dựa trên pháp luật quốc tế và pháp luật của quốc gia sở tại của các bên liên quan. Điều này tạo nên sự linh hoạt và đa dạng cho các sản phẩm phái sinh trên toàn cầu.
Chứng khoán phái sinh có giá trị phụ thuộc trực tiếp vào giá của một hoặc nhiều tài sản cơ sở. Các tài sản cơ sở này vô cùng đa dạng, có thể là các công cụ tài chính truyền thống như cổ phiếu, trái phiếu, tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, hối phiếu, hoặc thậm chí là hàng hóa vật chất như nông sản, kim loại quý, dầu mỏ, sắt thép, và bất động sản. Ngoài ra, tài sản cơ sở còn có thể là những tài sản vô hình như bằng sáng chế, quyền sở hữu trí tuệ, hay nhãn hiệu thương mại. Sự đa dạng này mang lại nhiều lựa chọn cho nhà đầu tư.
Nói một cách dễ hiểu, việc đầu tư vào các sản phẩm chứng khoán phái sinh đồng nghĩa với việc nhà đầu tư đang đặt cược vào sự “tăng” hoặc “giảm” của tài sản cơ sở trong tương lai. Lợi nhuận kiếm được sẽ đến từ chính biến động giá này. Biên độ chênh lệch giá sẽ phụ thuộc vào sức mua và sức bán của chúng trên thị trường chứng khoán, thể hiện rõ tính đầu cơ của loại hình này.
.jpg)
<>Xem Thêm Bài Viết:<>- Dự báo giá vàng 2 8 2025: Những yếu tố tác động và triển vọng
- Chuyển Phát Nhanh DHL Hà Nội: Toàn Diện Thông Tin Cho Mọi Nhu Cầu
- Cập Nhật **Giá Vàng 9999 Trực Tuyến**: Thông Tin Toàn Diện Cho Nhà Đầu Tư
- Cập Nhật Điểm Định Cư Đảo Hoàng Tử PEI Mới Nhất Tháng 3 & 4/2024
- Diễn Biến Giá Vàng Ngày 1 4 2025: Bước Đột Phá Lên Ngưỡng Mới
Khác với chứng khoán cơ sở, mỗi hợp đồng phái sinh đều có ngày đáo hạn cụ thể (expiration date), đây chính là ngày hiệu lực cuối cùng của hợp đồng phái sinh (thường là hợp đồng quyền chọn hoặc hợp đồng tương lai). Vào ngày đáo hạn, hợp đồng sẽ ngừng giao dịch và chuyển đổi thành thanh toán tiền mặt. Toàn bộ lãi/lỗ sẽ được thanh toán cho nhà đầu tư vào ngày hôm sau.
Ngày đáo hạn thường được quy định vào ngày Thứ Năm lần thứ 3 của tháng đáo hạn hợp đồng. Tháng đáo hạn sẽ bao gồm tháng hiện tại, tháng kế tiếp và tháng cuối cùng của hai Quý gần nhất. Quy định này giúp nhà đầu tư dễ dàng theo dõi và lên kế hoạch giao dịch.
Thời gian giao dịch hàng ngày cho chứng khoán phái sinh diễn ra từ thứ Hai đến thứ Sáu. Đáng chú ý, thị trường phái sinh thường mở cửa sớm hơn chứng khoán cơ sở khoảng 15 phút nhưng kết thúc cùng lúc. Phiên sáng diễn ra từ 8h45 đến 9h là phiên khớp lệnh định kỳ, sau đó là phiên khớp lệnh liên tục từ 9h đến 11h30. Giao dịch thỏa thuận cũng diễn ra trong khoảng 8h45 đến 11h30. Buổi chiều, từ 13h đến 14h30 là phiên khớp lệnh định kỳ và từ 14h30 đến 14h45 là phiên khớp lệnh liên tục. Giao dịch thỏa thuận buổi chiều kéo dài từ 13h đến 14h45.
Các loại Công cụ Phái sinh Phổ biến trên Thị trường
Trên thị trường tài chính toàn cầu, có bốn loại chứng khoán phái sinh phổ biến nhất, mỗi loại mang đặc điểm và ứng dụng riêng biệt. Việc hiểu rõ từng loại giúp nhà đầu tư đưa ra lựa chọn phù hợp với chiến lược của mình.
Đầu tiên là Hợp đồng kỳ hạn (Forward). Đây là thỏa thuận giữa hai bên để mua hoặc bán một loại tài sản cơ sở vào một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá đã được xác định tại thời điểm hiện tại. Đặc điểm của hợp đồng kỳ hạn là tính linh hoạt cao về điều khoản, nhưng lại có rủi ro đối tác và không được niêm yết trên sàn giao dịch tập trung.
Thứ hai là Hợp đồng tương lai (Future). Khác với hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai là một loại hợp đồng kỳ hạn đã được chuẩn hóa và niêm yết, giao dịch trên các sở giao dịch chứng khoán. Việc chuẩn hóa giúp giảm thiểu rủi ro đối tác và tăng tính thanh khoản cho thị trường. Các điều khoản về khối lượng, chất lượng, ngày giao hàng, và địa điểm giao hàng đều được quy định rõ ràng.
Các loại chứng khoán phái sinh
Thứ ba là Hợp đồng quyền chọn (Option). Đây là một loại hợp đồng đặc biệt mà người nắm giữ có quyền nhưng không có nghĩa vụ phải mua hoặc bán một loại tài sản đã xác định mức giá trước nhưng giao trong tương lai. Ngược lại, nghĩa vụ này thuộc về người bán hợp đồng. Hợp đồng quyền chọn sẽ bao gồm quyền chọn bán (put option) và quyền chọn mua (call option), mang lại sự linh hoạt đáng kể cho nhà đầu tư trong việc quản lý rủi ro và đầu cơ.
Cuối cùng là Hợp đồng hoán đổi (Swap). Đây là thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi dòng tiền trong tương lai, phát sinh từ các công cụ tài chính khác nhau. Thời điểm hoán đổi dòng tiền và phương pháp tính toán sẽ được quy định rõ trong hợp đồng. Hợp đồng hoán đổi thường được sử dụng để quản lý rủi ro lãi suất hoặc rủi ro tỷ giá.
Tại thị trường Việt Nam, hai sản phẩm chứng khoán phái sinh chính thức được giao dịch là Hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số VN30 và Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ kỳ hạn 05 năm. Chính phủ lựa chọn hai loại này trước tiên là vì tính chất đơn giản của chúng, đồng thời các tài sản cơ sở đều là công cụ tài chính có tính đại diện cao nhưng rủi ro lại tương đối thấp. Điều này tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của thị trường phái sinh trong nước.
Giao dịch Hợp đồng Tương lai Chỉ số VN30
Giao dịch các loại hợp đồng tương lai, đặc biệt là hợp đồng tương lai chỉ số VN30, có những điểm tương đồng đáng kể với giao dịch cổ phiếu cơ sở, nhưng cũng có những khác biệt quan trọng mà nhà đầu tư cần nắm rõ. Các giao dịch này được thực hiện thông qua cơ chế khớp lệnh hoặc giao dịch thỏa thuận trên sàn.
Mỗi hợp đồng tương lai sẽ có bảng giá riêng biệt, phản ánh các mức giá mua/bán và khối lượng tương ứng. Nhà đầu tư sẽ đặt lệnh mua hoặc bán dựa trên kỳ vọng của bản thân về xu hướng của chỉ số VN30. Nếu nhà đầu tư dự đoán chỉ số VN30 sẽ tăng trong tương lai, họ sẽ mua hợp đồng tương lai. Ngược lại, nếu dự đoán chỉ số sẽ giảm, họ sẽ bán hợp đồng để kiếm lời từ sự sụt giảm này. Điều này cho phép nhà đầu tư kiếm lợi nhuận từ cả hai xu hướng của thị trường.
Quy định về Ký Quỹ trong Giao dịch Phái sinh
Trong giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư bắt buộc phải thực hiện ký quỹ, hoạt động này giống như một khoản đặt cọc để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán. Ký quỹ là khoản tiền hoặc chứng khoán mà nhà đầu tư gửi tại Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) nhằm đảm bảo rằng họ sẽ thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ thanh toán cho giao dịch phái sinh của mình. Đây là một cơ chế quan trọng giúp duy trì sự ổn định và minh bạch của thị trường.
Theo quy định hiện hành, tỷ lệ ký quỹ bằng tiền mặt phải lớn hơn hoặc bằng 80% giá trị tài sản ký quỹ. Tức là, nếu bạn muốn giao dịch một khối lượng hợp đồng phái sinh trị giá X, bạn cần phải có một khoản tiền ký quỹ ít nhất là 80% của X trong tài khoản. Mức ký quỹ ban đầu này có thể thay đổi tùy theo quy định của sở giao dịch và công ty chứng khoán, cũng như biến động của thị trường. Nhà đầu tư cần thường xuyên theo dõi các thông báo về tỷ lệ ký quỹ để đảm bảo tài khoản luôn đáp ứng yêu cầu.
Tính Thanh khoản và Sức hấp dẫn của Thị trường Phái sinh
Một trong những ưu điểm nổi bật của chứng khoán phái sinh là tính thanh khoản cao, thường vượt trội so với chứng khoán cơ sở. Điều này có thể được lý giải qua đặc điểm của Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 – sản phẩm phái sinh chủ đạo tại Việt Nam. Chỉ số VN30 được xây dựng dựa trên 30 cổ phiếu có vốn hóa thị trường và tính thanh khoản cao nhất trên sàn giao dịch HOSE. Điều này đảm bảo rằng các sản phẩm phái sinh dựa trên VN30 cũng thừa hưởng được tính thanh khoản mạnh mẽ.
Ngay cả những hợp đồng phái sinh cận ngày đáo hạn vẫn giữ được giá trị và sức hấp dẫn lớn. Trong nhiều trường hợp, một lượng lớn các cổ phiếu thuộc nhóm VN30 được khớp lệnh trong phiên ATC (At The Close) với giá khá cao hoặc khá thấp có thể đem lại vị thế thắng cược đáng kể cho hợp đồng phái sinh vào ngày đáo hạn. Điều này có nghĩa là, ai nắm giữ hợp đồng phái sinh đúng thời điểm có thể thu được lợi nhuận lớn.
Thanh khoản chứng khoán phái sinh
Trong 3 tháng cuối năm 2022 tại Việt Nam, thanh khoản của thị trường chứng khoán phái sinh liên tục tăng cao, tiệm cận vùng đỉnh của năm với những giao dịch sôi động hơn trước rất nhiều. Nhiều nhà đầu tư nhận định rằng, có thể do thị trường chứng khoán cơ sở quá ảm đạm nên đột nhiên thị trường phái sinh trở thành “miếng mồi ngon” dành cho họ. Điều này thể hiện vai trò của phái sinh như một kênh đầu tư thay thế hoặc phòng hộ trong những giai đoạn thị trường cơ sở khó khăn.
Hợp đồng Phái sinh: Công cụ Phòng ngừa Rủi ro và Tạo Lợi nhuận
Hợp đồng phái sinh thực chất là một thỏa thuận ràng buộc giữa hai hoặc nhiều bên nhằm mục đích giao dịch tài sản cơ sở. Mục đích chính của những hợp đồng này không chỉ là phòng ngừa rủi ro mà còn là để tạo ra lợi nhuận đáng kể cho các bên tham gia. Điều này chứng tỏ chứng khoán phái sinh là một công cụ đa năng trong quản lý tài chính.
Về mặt phòng ngừa rủi ro, hợp đồng phái sinh giúp các nhà đầu tư bảo vệ danh mục đầu tư của mình khỏi những biến động giá không mong muốn của tài sản cơ sở. Ví dụ, một nhà đầu tư đang nắm giữ một lượng lớn cổ phiếu trong danh mục cơ sở có thể sử dụng hợp đồng tương lai để bán khống chỉ số VN30. Nếu thị trường giảm, lợi nhuận từ hợp đồng tương lai sẽ bù đắp phần nào hoặc toàn bộ khoản lỗ từ danh mục cổ phiếu cơ sở, giúp cân bằng rủi ro.
Tuy nhiên, hợp đồng phái sinh không chỉ dừng lại ở vai trò phòng ngừa. Chúng còn là một công cụ mạnh mẽ để các nhà đầu tư có thể kiếm lời từ những dự đoán chính xác về xu hướng thị trường. Với cơ chế đòn bẩy cao, một khoản ký quỹ nhỏ có thể kiểm soát một vị thế lớn, giúp tối đa hóa lợi nhuận khi dự đoán đúng hướng đi của tài sản cơ sở. Điều này mở ra nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư có kinh nghiệm và khả năng phân tích thị trường tốt.
Điều kiện Tham gia Đầu tư Chứng khoán Phái sinh tại Việt Nam
Tại Việt Nam, bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào cũng có thể tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh, trừ các trường hợp tổ chức hoặc cá nhân bị cơ quan có thẩm quyền cấm thực hiện các hoạt động liên quan đến chứng khoán trên thị trường. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều đối tượng khác nhau.
Cụ thể, đối với các công ty chứng khoán, họ chỉ được phép đầu tư vào công cụ phái sinh sau khi đã được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh chứng khoán phái sinh. Đây là điều kiện tiên quyết để đảm bảo năng lực và tuân thủ pháp luật.
Các công ty quản lý quỹ chỉ được đầu tư vào chứng khoán phái sinh như một công cụ phòng ngừa rủi ro cho các danh mục chứng khoán đang nắm giữ với nguồn vốn được ủy thác từ các nhà đầu tư. Họ không được phép sử dụng nguồn vốn tự có, vốn vay hoặc bất kỳ nguồn vốn huy động hợp pháp khác cho mục đích này, nhằm bảo vệ lợi ích của khách hàng.
Đối với tổ chức tín dụng và chi nhánh ngân hàng nước ngoài, việc đầu tư chứng khoán phái sinh chỉ được thực hiện sau khi có văn bản chấp thuận của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Các doanh nghiệp bảo hiểm và chi nhánh doanh nghiệp bảo hiểm nước ngoài cũng chỉ được đầu tư công cụ phái sinh theo quy định về kinh doanh bảo hiểm của pháp luật Việt Nam.
Điều kiện đầu tư chứng khoán phái sinh
Tập đoàn kinh tế Nhà nước, Tổng công ty Nhà nước và các doanh nghiệp Nhà nước chỉ được đầu tư chứng khoán phái sinh khi đã được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cho phép quản lý và sử dụng vốn Nhà nước vào hoạt động sản xuất kinh doanh theo quy định của pháp luật.
Một lưu ý quan trọng là trong quá trình đầu tư và kinh doanh chứng khoán phái sinh, các tổ chức và cá nhân hoàn toàn phải chịu trách nhiệm về rủi ro có thể xảy ra và phải tuân thủ đúng quy định của pháp luật. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu kỹ lưỡng và quản lý rủi ro cá nhân.
Quy trình các Bước để Tham gia Thị trường Phái sinh
Để tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh một cách thuận lợi, nhà đầu tư có thể thực hiện theo các bước sau đây, từ việc mở tài khoản cho đến việc quản lý vị thế giao dịch hàng ngày.
Bước 1: Mở tài khoản giao dịch phái sinh. Nhà đầu tư có thể đến trực tiếp các chi nhánh của công ty chứng khoán đang kinh doanh chứng khoán phái sinh để làm thủ tục mở tài khoản. Ngoài ra, nhiều công ty chứng khoán hiện nay còn cho phép nhà đầu tư thực hiện tuần tự các bước mở tài khoản trực tuyến thông qua ứng dụng (app) hoặc website của họ, mang lại sự tiện lợi tối đa.
Bước 2: Ký quỹ ban đầu. Sau khi tài khoản được mở, nhà đầu tư cần nộp tiền ký quỹ ban đầu thì tài khoản mới được kích hoạt để giao dịch. Mức ký quỹ ban đầu tại Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HoSE) hiện nay là khoảng 24% giá trị hợp đồng và có thể biến động theo từng thời kỳ dựa trên quy định của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD).
Bước 3: Tiến hành đặt lệnh. Khi tài khoản đã được ký quỹ và kích hoạt, nhà đầu tư có thể bắt đầu đặt lệnh mua hoặc bán các hợp đồng tương lai thông qua các kênh giao dịch được cung cấp. Các kênh này bao gồm nền tảng giao dịch trực tuyến qua app hoặc website, hoặc liên hệ trực tiếp với tổng đài viên của công ty chứng khoán.
Bước 4: Thanh toán bù trừ hàng ngày. Đây là một đặc điểm quan trọng của thị trường chứng khoán phái sinh. Lãi hoặc lỗ phát sinh từ các vị thế giao dịch sẽ được thanh toán bù trừ hàng ngày. Số tiền lãi/lỗ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai vào mỗi ngày. Riêng đối với các hợp đồng có ngày đáo hạn, số tiền này sẽ được tính theo giá đóng cửa của chỉ số vào ngày đáo hạn hợp đồng.
Bước 5: Theo dõi các tỷ lệ ký quỹ. Nhà đầu tư cần thường xuyên theo dõi số dư tài khoản của mình. Nếu số dư tài khoản của nhà đầu tư giảm xuống dưới mức quy định (mức duy trì ký quỹ), nhà đầu tư bắt buộc phải bổ sung thêm tiền vào tài khoản để đảm bảo số dư bằng hoặc lớn hơn mức duy trì. Việc này được gọi là “call margin” và là một yếu tố then chốt trong quản lý rủi ro khi giao dịch phái sinh.
Hiện nay, nhiều công ty chứng khoán hàng đầu tại Việt Nam đang cung cấp dịch vụ giao dịch chứng khoán phái sinh, bao gồm: CTCP Chứng khoán TP.HCM (HSC), CTCP Chứng khoán Sài Gòn (SSI), CTCP Chứng khoán VPS, BSC, VNDIRECT, Chứng khoán Bản Việt (VCSC), KIS Việt Nam, Yuanta Việt Nam, Chứng khoán MB, Chứng khoán ACB, Vietinbank Securities, Chứng khoán Rồng Việt, Chứng khoán Tân Việt, Chứng khoán FPT, Chứng khoán KB Việt Nam, Chứng khoán Mirae Asset.
Các bước tham gia chứng khoán phái sinh
Lợi ích và Rủi ro khi Giao dịch Chứng khoán Phái sinh
Khi xem xét liệu có nên tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh hay không, điều quan trọng là phải hiểu rõ cả những lợi ích hấp dẫn cũng như các rủi ro tiềm ẩn mà loại hình đầu tư này mang lại.
Lợi ích khi Tham gia Chứng khoán Phái sinh
Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Chứng khoán phái sinh là công cụ hữu hiệu giúp nhà đầu tư bảo vệ danh mục khỏi những biến động giá bất lợi. Nếu nhà đầu tư dự đoán giá tài sản cơ sở sẽ giảm trong tương lai, họ có thể bán trước hàng hóa thông qua hợp đồng tương lai. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro khi thị trường đi xuống. Ngược lại, khi có dấu hiệu giá tài sản cơ sở tăng, họ có thể tham gia với mức giá xác định trước, khóa lợi nhuận tiềm năng.
Giao dịch vô cùng linh hoạt: Giao dịch chứng khoán phái sinh tương tự như chứng khoán cơ sở nhưng linh hoạt hơn rất nhiều. Nhà đầu tư có thể đóng hoặc mở vị thế ngay trong ngày giao dịch, cho phép họ phản ứng nhanh chóng với các diễn biến thị trường và tận dụng các biến động ngắn hạn.
Tính thanh khoản cao: Như đã đề cập, chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản vượt trội so với chứng khoán cơ sở. Việc định giá khối lượng và giá trị các giao dịch được công khai cũng giúp các giao dịch phái sinh trở nên minh bạch hơn, thu hút dòng tiền lớn và giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán.
Cho phép bán khống: Một lợi thế lớn của chứng khoán phái sinh là cho phép nhà đầu tư bán khống ngay cả khi không sở hữu tài sản cơ sở. Điều này có nghĩa là nhà đầu tư vẫn có thể kiếm lợi nhuận khi thị trường đi xuống, không bị giới hạn chỉ ở xu hướng tăng giá.
Khả năng đầu cơ và kiếm lợi nhuận hai chiều: Dù thị trường đi lên hay đi xuống, nhà đầu tư vẫn có thể kiếm được lợi nhuận nếu dự đoán đúng xu hướng. Điều này làm cho thị trường chứng khoán phái sinh trở thành một kênh đầu tư hấp dẫn đối với những người có khả năng phân tích và quản lý rủi ro tốt.
Lợi thế từ đòn bẩy tài chính: Đây là điểm mạnh lớn nhất của chứng khoán phái sinh. Chỉ cần ký quỹ một phần nhỏ tài sản, nhà đầu tư đã có thể giao dịch các hợp đồng có giá trị gấp từ 7 đến 10 lần số tiền đã ký quỹ. Đòn bẩy tài chính khuếch đại lợi nhuận khi dự đoán đúng, tạo ra cơ hội sinh lời lớn.
Lợi ích chứng khoán phái sinh
Rủi ro khi Tham gia Thị trường Phái sinh
Rủi ro đầu cơ cao: Mặc dù đòn bẩy mang lại lợi nhuận lớn, nó cũng đi kèm với rủi ro cao không kém. Trong trường hợp dự đoán sai xu hướng thay đổi giá của tài sản cơ sở trên thị trường, nhà đầu tư chắc chắn sẽ gặp thua lỗ. Số tiền thua lỗ này có thể vượt quá số vốn ban đầu rất nhiều lần, thậm chí dẫn đến mất trắng.
Cơ chế thanh toán và ký quỹ bổ sung (Call Margin): Hợp đồng tương lai có cơ chế thanh toán hàng ngày. Lãi/lỗ sẽ được phản ánh cụ thể trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư ngay trong ngày. Ngay khi số tiền trên tài khoản thấp hơn hoặc bằng mức duy trì ký quỹ, nhà đầu tư bắt buộc phải ký quỹ bổ sung. Nếu không kịp thời ký quỹ, khả năng nhà đầu tư sẽ phải đối mặt với việc thua lỗ nặng, thậm chí là phá sản. Vì vậy, để tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư cần có tiềm lực tài chính mạnh mẽ và khả năng quản lý vốn nghiêm ngặt.
Những Lưu ý Quan trọng khi Tham gia Chứng khoán Phái sinh
Khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, do đặc thù của việc phải ký quỹ, nhà đầu tư cần theo dõi sát sao hai loại tỷ lệ quan trọng để đảm bảo an toàn cho tài khoản và tránh những rủi ro không đáng có.
Tỷ lệ sử dụng tài sản ký quỹ được tính bằng công thức: Giá trị ký quỹ yêu cầu / Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ. Tỷ lệ này cho biết mức độ sử dụng tài sản ký quỹ so với tổng tài sản hợp lệ bạn có trong tài khoản ký quỹ.
Tỷ lệ tài khoản phái sinh được tính bằng công thức: Giá trị ký quỹ yêu cầu / Giá trị tài sản ròng hợp lệ. Tỷ lệ này phản ánh mức độ rủi ro tổng thể của tài khoản dựa trên giá trị tài sản ròng. Trong đó, Giá trị ký quỹ yêu cầu = Ký quỹ ban đầu + Lỗ ròng trong phiên + Ký quỹ chuyển giao. Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ chính là số tài sản ký quỹ hợp lệ đã nộp tại VSD. Giá trị tài sản ròng hợp lệ = Giá trị tài sản ký quỹ hợp lệ + Tiền ở công ty chứng khoán – Nợ tại công ty chứng khoán. Việc theo dõi sát sao hai tỷ lệ này giúp nhà đầu tư nắm được tình hình tài chính của mình và đưa ra quyết định kịp thời.
Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư phát sinh lỗ ròng (VM – Variation Margin), họ phải thanh toán đầy đủ số lỗ này chậm nhất là đến 9h sáng ngày hôm sau. Ngược lại, nếu phát sinh lãi ròng, nhà đầu tư sẽ nhận được toàn bộ số tiền vào 11h sáng ngày hôm sau. Quy định này đảm bảo dòng tiền lưu chuyển liên tục và minh bạch trên thị trường.
Lưu ý khi tham gia chứng khoán phái sinh
Trong trường hợp nhà đầu tư không thanh toán nghĩa vụ lỗ vị thế ròng (VM) đúng thời hạn, công ty chứng khoán buộc phải rút ký quỹ từ Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD) và đồng thời đóng vị thế để thanh toán cho nghĩa vụ lỗ ròng đó. Nếu đến ngày T+1, vẫn không thể thu được hết nghĩa vụ thanh toán, công ty chứng khoán sẽ tiếp tục xử lý vào các ngày giao dịch tiếp theo. Số tiền chậm thanh toán có thể bị tính lãi suất phạt, thường là 10.5%/năm. Đây là những hậu quả nghiêm trọng mà nhà đầu tư cần đặc biệt lưu ý.
Chính thức đi vào hoạt động từ năm 2017, cho đến nay, thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam đã có những bước phát triển nhanh chóng. Với tỷ lệ đòn bẩy vượt trội, đây là một trong những công cụ tài chính đáng để trải nghiệm. Trong bối cảnh thanh khoản thị trường cơ sở đôi khi gặp khó khăn, thị trường phái sinh đang dần nâng cao “vị thế” và tiếp tục thu hút dòng vốn vô cùng mạnh mẽ.
Câu hỏi Thường Gặp về Chứng khoán Phái sinh
Chứng khoán phái sinh khác gì chứng khoán cơ sở?
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở và có ngày đáo hạn cụ thể, cho phép nhà đầu tư kiếm lời cả khi thị trường đi xuống thông qua bán khống. Chứng khoán cơ sở (như cổ phiếu, trái phiếu) là tài sản thực, nhà đầu tư sở hữu trực tiếp và thường kiếm lời khi giá tăng. Phái sinh có đòn bẩy tài chính cao hơn và cơ chế thanh toán bù trừ hàng ngày.
Ai có thể tham gia giao dịch phái sinh?
Mọi tổ chức và cá nhân đều có thể tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh tại Việt Nam, trừ những trường hợp bị cấm bởi cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, các tổ chức như công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, ngân hàng, doanh nghiệp bảo hiểm và doanh nghiệp nhà nước đều có những điều kiện và giới hạn riêng biệt khi tham gia.
Làm sao để kiếm lời từ chứng khoán phái sinh khi thị trường đi xuống?
Trong thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể kiếm lời khi thị trường đi xuống bằng cách thực hiện chiến lược bán khống. Cụ thể, nếu dự đoán chỉ số hoặc giá tài sản cơ sở sẽ giảm, nhà đầu tư sẽ mở vị thế bán hợp đồng tương lai. Khi giá thực sự giảm, họ có thể mua lại hợp đồng ở mức giá thấp hơn để đóng vị thế, thu về lợi nhuận từ chênh lệch giá.
Call margin trong phái sinh là gì?
Call margin (yêu cầu ký quỹ bổ sung) xảy ra khi số dư tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư giảm xuống dưới mức duy trì quy định do thua lỗ từ các vị thế. Khi đó, công ty chứng khoán sẽ yêu cầu nhà đầu tư nộp thêm tiền vào tài khoản để đưa tỷ lệ ký quỹ về mức an toàn. Nếu không bổ sung kịp thời, công ty chứng khoán có quyền đóng vị thế của nhà đầu tư để bù đắp khoản lỗ.
Số tiền ký quỹ tối thiểu khi tham gia chứng khoán phái sinh là bao nhiêu?
Mức ký quỹ tối thiểu khi tham gia chứng khoán phái sinh tại Việt Nam (đối với hợp đồng tương lai chỉ số VN30) hiện nay là khoảng 24% giá trị hợp đồng, theo quy định của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) và có thể thay đổi tùy thuộc vào biến động của thị trường.
Hợp đồng tương lai VN30 là gì?
Hợp đồng tương lai VN30 là một loại chứng khoán phái sinh mà giá trị của nó dựa trên chỉ số VN30, bao gồm 30 cổ phiếu có vốn hóa thị trường và tính thanh khoản lớn nhất niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE). Nhà đầu tư giao dịch loại hợp đồng này để đặt cược vào xu hướng tăng hoặc giảm của chỉ số VN30.
Thời gian giao dịch chứng khoán phái sinh như thế nào?
Chứng khoán phái sinh tại Việt Nam được giao dịch từ thứ Hai đến thứ Sáu. Phiên sáng bắt đầu từ 8h45 (khớp lệnh định kỳ) đến 11h30 (khớp lệnh liên tục). Phiên chiều diễn ra từ 13h đến 14h45, bao gồm cả khớp lệnh định kỳ và liên tục. Thời gian này dài hơn một chút so với thị trường chứng khoán cơ sở, mang lại cơ hội giao dịch linh hoạt hơn.
Chứng khoán phái sinh có an toàn không?
Chứng khoán phái sinh mang lại tiềm năng lợi nhuận cao nhưng cũng đi kèm với rủi ro đáng kể, đặc biệt là rủi ro thua lỗ lớn do cơ chế đòn bẩy và yêu cầu ký quỹ bổ sung. Mức độ an toàn phụ thuộc rất nhiều vào kiến thức, kinh nghiệm, chiến lược quản lý rủi ro và tiềm lực tài chính của nhà đầu tư. Không có công cụ tài chính nào là an toàn tuyệt đối.
Có cần kinh nghiệm để chơi chứng khoán phái sinh không?
Việc tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh yêu cầu nhà đầu tư có kiến thức vững chắc về thị trường tài chính, phân tích kỹ thuật và cơ bản, cũng như khả năng quản lý rủi ro hiệu quả. Đối với nhà đầu tư F0 (mới tham gia), việc tìm hiểu kỹ lưỡng, bắt đầu với số vốn nhỏ và tìm kiếm lời khuyên từ các chuyên gia là rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro.
Những thông tin hữu ích về chứng khoán phái sinh trên đây hy vọng đã giúp bạn có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về công cụ tài chính này, cũng như lợi ích và rủi ro khi tham gia đầu tư. Với những kiến thức này, Bartra Wealth Advisors Việt Nam tin rằng bạn sẽ có thể đưa ra các quyết định đầu tư thông thái và đạt được thành công trên thị trường tài chính.
